COVID-19: Herstelagenda

In de kadernota 2022-2025 hebben we de COVID-19 herstelagenda vastgesteld. In dit hoofdstuk zijn hiervan de belangrijkste onderdelen samengevat en op onderdelen geactualiseerd. In de kadernota hebben we tevens afgesproken om ontwikkelingen vooral te volgen via onze reguliere BBC. Daarmee onderstrepen we dat we de herstel maatregelen in onze dagelijkse werkzaamheden integreren.

We beginnen dit hoofdstuk met een korte actualisatie van landelijke economische ontwikkelingen. Vervolgens benoemen we onze eerder vastgestelde uitgangspunten voor ondersteuning en geven we de speerpunten weer van onze herstelagenda. Tot slot geven we een totaalbeeld van de financiële compensatie die we vanuit het Rijk hebben ontvangen en geven we een opsomming van ondersteuningsmaatregelen die we hebben uitgevoerd.

De huidige crisis en de ontwikkelingen noodzaken dat we moeten sturen met grote onzekerheid. We volgen daarom nauwgezet alle ontwikkelingen en gevolgen voor onze inwoners, bedrijven en instellingen. Uiteraard ook de gevolgen voor onze eigen begroting.
We volgen kritisch alle landelijke ondersteuningsmaatregelen en bepalen welke aanvullende maatregelen noodzakelijk zijn. We hebben een goede algemene reserve. Al eerder heeft de gemeenteraad via een motie besloten om deze reserve in te zetten om de COVID-19 schade te betalen.

Het centraal economisch plan (CEP) heeft in augustus 2021 nieuwe economische prognoses over de economie en werkgelegenheid gegeven. Deze raming vormt de basis voor de miljoenennota van het Rijk. Conclusie hieruit is dat de economie veerkrachtig herstelt, maar dat onzekerheid corona blijft. De economie groeit in 2021 met bijna 4%, gevolgd door ruim 3% groei in 2022. Hierbij wordt er van uitgegaan dat er geen grootschalige nieuwe contactbeperkingen nodig zijn. De werkloosheid loopt na het wegvallen van de steunmaatregelen slechts licht op tot 3,6% in 2022. Daarmee blijft er sprake van krapte op de arbeidsmarkt.

Hoewel de economie als geheel snel herstelt, blijft de aanwezigheid van het coronavirus wel een factor van betekenis. Door onzekerheid, gerichte contactbeperkingen en/of verschoven vraag houdt een beperkt aantal sectoren voorlopig, en waarschijnlijk deels blijvend, last van COVID-19. Dit zal volgens het CPB leiden tot bedrijfsbeëindigingen. Deze zijn volgens het CPB economisch dan onvermijdelijk en economisch gezien wenselijk. Zeker gezien de gespannen arbeidsmarkt in sectoren die geen last van COVID-19 hebben, of juist te maken hebben met extra vraag. De aangekondigde beëindiging van de generieke steunmaatregelen na het derde kwartaal ondersteunt deze noodzakelijke aanpassing.

De overheidsfinanciën herstellen in lijn met de ontwikkeling van de economie. In 2021 is er nog een begrotingstekort van 5,3%, maar in 2022 daalt dit door het wegvallen van de steun en het aantrekken van de belastinginkomsten tot 1,8%. Door de snelle groei daalt de overheidsschuld dan gemeten als percentage van de economie al weer.

De COVID-19 crisis is groter dan wij als gemeente aankunnen. We zullen keuzes moeten maken. Ter ondersteuning van inwoners, bedrijven en instellingen sluiten we zo veel mogelijk aan bij de landelijke regelingen van het kabinet. Vervolgens kijken we naar provinciale regelingen, de banken en de branche-organisaties. Ook kijken we naar onze eigen rol. Bewust in deze volgorde. Primair staan wij aan de lat voor onze beleidstaken.

In de prioriteitennota 2021-2024 en in de programmabegroting 2021-2024 hebben we de volgende criteria vastgesteld:

1. We geven inkomenssteun aan mensen die dat nodig hebben, geen omzetsteun aan bedrijven, of sectoren
2. Helpen verdienen is beter dan helpen besparen
3. Op naar werk
4. We investeren in samenleven
5. We investeren in zorgcontinuïteit
6. We zijn en blijven een financieel gezonde organisatie.

Inkomenssteun wel, omzetsteun niet
We geven inkomenssteun aan mensen die dat nodig hebben. Werknemers, ondernemers, zzp-ers enzovoort. Bijstand, bijzondere bijstand en andere gemeentelijke instrumenten zijn daarvoor beschikbaar. Landelijke financiële steunregelingen voeren we met voorrang uit. We lobbyen waar mogelijk voor meer regelingen, langere termijnen, ruimere voorwaarden. Meer kunnen we niet doen. Het is niet onze rol om individuele bedrijven te behoeden van de ondergang. Evenmin kunnen we hele sectoren financieel redden. Hoe vervelend we dat ook vinden. Het is de rol van de markt. Het is ook niet betaalbaar.

Verdienen boven besparen
Het is vitaal voor de economie dat de getroffen sectoren door COVID-19 weer beter gaan draaien. We hebben met z’n allen de producten en diensten nodig. We hebben ook het werk en het inkomen dat er bij hoort nodig. We dragen op een aantal manieren bij aan herstel.
We doen dat tijdelijk door bij te dragen aan lastenverlichting voor bedrijven. Denk aan het verlengen van betaaltermijnen of het kwijtschelden van bepaalde lasten. Maar dat is niet voldoende. We willen bedrijven vooral helpen verdienen. Ruimte voor ondernemerschap. Waar ondernemers anderen meekrijgen, zullen we welwillend meewerken aan ook vernieuwende of tijdelijke plannen. Denk verder onder andere aan: onze eigen investeringen en uitgaven naar voren halen, koop lokaal acties steunen, kennis verbinden. Maar ook: het ondernemingsklimaat versterken. Het mogelijk maken van grotere terrassen, drive-ins, extra standplaatsen, verkoop aan particulieren door groothandels, etc. Hiermee hebben we veel ondernemers kunnen steunen.

Op naar werk
Inkomenssteun is soms nodig, werk is beter. Bijdragen aan werkgelegenheid, maar zeker ook aan scholing en aan matching zijn belangrijk. Voor economische stabiliteit en draagkracht voor de gevolgen van de crisis. Voor inkomensvoorziening, lager zorggebruik maar zeker ook om zoveel mogelijk mensen weer mee te kunnen laten doen.

Samenleven mogelijk maken
Samenleven betekent onder andere kunnen sporten, ontmoeten, cultuur maken en van cultuur genieten. De inwoners, verenigingen en culturele ondernemers zorgen daar grotendeels zelf voor. Daar bouwen en vertrouwen we op. De gemeente subsidieert van oudsher een belangrijk deel van de sector. De hele sector krijgt klappen. De rijksmaatregelen lijken maar een deel daarvan op te vangen. De crisis gaat wellicht leiden tot het stoppen van sommige aanbieders. Misschien kunnen niet alle accommodaties en plannen die we er voor hadden behouden blijven. En misschien is het tijd om een aantal vernieuwingen door te voeren. Maar we staan samen met aanbieders, vrijwilligers en organisaties garant voor een essentieel niveau van maatschappelijke voorzieningen.

Basaal zorg- en welzijnslandschap
Beschikbaarheid van zorg- en welzijnsaanbod is vitaal. We hebben een morele en juridische verantwoordelijkheid. We investeren in behoud van diversiteit van zorgaanbieders zodat er voldoende aanbod blijft. Reisafstanden, keuzemogelijkheden, voorkeursaanbieders, het kan allemaal minder optimaal zijn. Maar beschikbaarheid van zorg- en welzijnsaanbod is noodzakelijk.

Financieel gezonde organisatie
We zijn en blijven een financieel gezonde organisatie.

• We zorgen voor sluitende begrotingen;
• We doen bij alle steunmaatregelen een check: korte termijn hulp (incident) moet niet leiden tot verplichtingen die op termijn niet vol te houden zijn.

Vanuit bovenstaande criteria kiezen we voor een herstel en versterkingspakket gericht op de volgende pijlers:

• Duurzaam investeren;
• Investeren in een sociaal sterke stad;
• Helpen verdienen.

Duurzaam investeren
Gezien de economische ontwikkeling spreken we niet meer van anticyclisch investeren. Wel houden we vast aan het uitgangspunt om duurzaam te investeren in de toekomst van onze stad en kernen. We houden daarbij vast aan onze topprioriteiten:

• Dynamisch stadscentrum;
• Voorzieningen voor ontmoeten, sport en cultuur;
• Bouwen voor de toekomst;
• Duurzaamheid.

We zetten vol in op de realisatie van het Walkwartier. We hebben in 2020 € 1,5 miljoen en in 2021 € 2 miljoen gestort in het investeringsfonds stadshart. Het investeringsfonds draagt bij aan de realisatie van de koers Stadshart Oss. Met dit fonds realiseren we majeure investeringen in de stedelijke (vastgoed) ontwikkeling waarvan parkeren en openbare ruimte & groen onderdeel zijn. Daarnaast gebruiken we dit fonds voor stimuleringsregelingen om de fysieke aantrekkelijkheid en de compactheid van het stadshart te verbeteren (wonen in het centrum, gevelverbetering). Verder willen we gelden beschikbaar stellen voor regelingen die bijdragen aan het compact maken van het stadshart, zoals een regeling die de verplaatsing stimuleert van ondernemers naar de pit (en de schil) van het stadshart. Om leegstand tegen te gaan hebben we voor drie jaar gelden beschikbaar gesteld voor een leegstandsmakelaar/ transitiecoach.

Voor voorzieningen voor ontmoeten, sport en cultuur hebben we in de komende 4 jaar in totaal bijna € 29 miljoen aan investeringen gereserveerd. Dit is exclusief de investering van circa € 27 miljoen uit de business case voor het nieuwe Golfbad (en exclusief de investeringen in het Warenhuis). In totaal investeren we de komende jaren fors op dit gebied. Om te komen tot een versnelling van deze majeure projecten is eerder ook een bedrag van € 3,1 miljoen beschikbaar gesteld.

We zetten in op versnelling van de woningbouw en de realisatie van bedrijventerreinen. Voor deze versnelling is een speciale taskforce ingesteld. Deze versnelling leidt tot extra investeringen en hiervoor hebben we gelden uit de algemene bedrijfsreserve gereserveerd. Deze extra investeringen zijn nodig voor het (tijdelijk) afboeken van grondaankopen, voor het afdekken van verliesgevende exploitaties en ook voor het aanleggen van bovenwijkse voorzieningen. Voorstellen hiervoor zijn in deze begroting uitgewerkt.

Vanuit het investeringsfonds duurzaamheid doen we investeringen in het kader van de energietransitie en circulaire economie (grondstoffentransitie). Het duurzaamheidsfonds maakt het mogelijk deze initiatieven uit te voeren, uit te proberen en pilots te starten.

Investeren in een sociaal sterke stad
De COVID-19 heeft een grote sociaal en maatschappelijke impact op onze stad. Tegelijkertijd blijft het lastig in te schatten wat de diepere effecten zijn op het gebied van gezondheid, sociaal domein, verenigingsleven, cultuur, evenementen of voor ouderen, jongeren, zzp'ers etc.
Naast onze inzet voor de ondersteuningsmaatregelen COVID-19 zetten we stevig in op het gebied van participatie, inkomensvoorziening, armoede en schulden. Natuurlijk voeren we daarvoor de landelijke regelingen uit en doen we er alles aan om in regionaal verband en lokale samenwerkingen extra advies en ondersteuning te bieden. We zetten daarbij in op de speerpunten:

• “van werk naar werk”
• “van bijstand naar werk”
• “van bijstand naar meedoen”.

Bij het versterken van een sociaal sterke stad hoort ook het initiatief van een lerende stad en investeringen in voorzieningen. We verwijzen graag naar de verschillende begrotingsprogramma's voor nadere uitwerking.

Helpen verdienen
Een belangrijke pijler voor ons als gemeente is ook ondernemers “helpen” verdienen. We vervullen hierbij vaak een randvoorwaardelijke rol. Ruimte voor ondernemerschap en ook het versterken van het ondernemingsklimaat. Helpen verdienen betekent dat je in de dienstverlening naar ondernemers toe meedenkt bij het zoeken naar mogelijkheden en aanjagen van transities. Uiteraard binnen de bestaande regelgeving met de nodige zorgvuldigheid. De gemeente stelt zich daarbij niet op als kredietverstrekker maar als mogelijkmaker, bijvoorbeeld bij de verruiming van terrassen en te bekijken hoe we evenementen toch kunnen laten plaatsvinden.
Door de grote transformatieopgaves rondom digitalisering, duurzaamheid, inclusiviteit en circulariteit onder de aandacht te brengen bij het bedrijfsleven en flexibel mee te denken over regelgeving en bedrijfshuisvesting zorgen we dat de ondernemers zoveel mogelijk kunnen blijven ondernemen en daarbij innovatief kunnen zijn.

Voor specifiekere activiteiten verwijzen we naar diverse begrotingsprogramma's.

In mei, augustus, december 2020 zijn compensatiepakketten vanuit her Rijk voor mede-overheden bekend gemaakt. Dit omdat gemeenten ook veel geld extra uitgeven en ook inkomsten mislopen.
Het totale compensatiepakket ziet er als volgt uit:

Hoe gaan we met deze cijfers om?
In de programmabegroting 2021-2024 is besloten om bovenstaande uitkeringen zoveel als mogelijk binnen de geest en bedoeling van deze uitkeringen te besteden. Het zijn geen verplichte bestedingsdoelen, maar we willen deze rijksgelden wel zo goed mogelijk koppelen aan onze compensatiemaatregelen.
We spreken de algemene reserves pas aan wanneer de COVID-19 vergoedingen uit het Rijk niet voldoende blijken te zijn.

Hierbij willen we ook opmerken dat er sprake is van grote diversiteit in de rijksregelingen. Een aantal regelingen zijn ter compensatie van maatschappelijke kosten (bijvoorbeeld de gelden voor maatschappelijke opvang en de gelden voor ons SW bedrijf), anderen zijn bedoeld als vergoeding voor extra kosten/ gemiste opbrengsten die we als gemeenten hebben gemaakt voor de uitvoering van regelingen. De bedragen in de tabellen lijken aanzienlijke bedragen echter we de meerjarige effecten van deze crisis zijn blijft lastig te voorspellen.